Foto's verbinden inhoud met intentie

Wat komt er kijken bij foto's voor een boek maken? Ik neem je mee op reis in storytelling met foto's. Hoe maak je keuzes, hoe krijg je samenhang en het resultaat. 
- Sia Windig

De stem van foto's in storytelling

"Sia, wil je sprekende foto’s voor een wetenschappelijk lesboek maken?" De vraag kwam van Marcel Kamp, bioloog en schrijver voor boeken voor het NVON. Het zit in de aard van de natuurwetenschapper om vooral de objectieve feiten te beschrijven. Daar draait het boek om. Maar zonder verbondenheid met de natuur en emoties blijf je in de ratio steken. Daarom de vraag naar beelden die verwonderen en de focus van hoofd naar het hart en handelen verplaatsen. 

De opdracht

Het boek belicht per thema hoe bèta docenten duurzaamheid in hun les kunnen inzetten. Onze planeet is zo bijzonder en er staat zoveel op het spel op dit moment. Maak bij elk hoofdstuk een visuele link met de natuur om lezers ontvankelijk te maken voor die boodschap.  Alle foto’s samen moeten ook een verhaal vertellen inclusief de voorkant.

In 3 stappen naar een beeldverhaal

De belangrijkste ingrediënten voor een goed fotoverhaal zijn de 'tone of voice' van de foto's, de voorwaarden voor de lay-out in het boek vastleggen en tot slot een samenhangend beeldverhaal maken.

1. Kernwoorden en sfeer bepalen

Om te beginnen heb ik het boekconcept gelezen. Uit de teksten heb ik een kernwoord per hoofdstuk gedestilleerd, een overkoepelend gevoel of thema. Daar heb ik foto’s bij gezocht uit mijn foto-archief. Het was de tijd van Covid en lockdowns. Wat ik miste, was een andere fotograaf om mee te sparren over de fotokeuzes. Een gouden greep was het inschakelen van Nienke Koedood, online mentor in storytelling. Het eerste wat ik met haar heb gedaan, is de verschillende stijlen in mijn fotografie te analyseren en er een uit te kiezen. Ik ben uitgekomen op mijn macrobeelden met een poëtische sfeer, vaak op het abstracte af. Deze foto’s laten een deel van de werkelijkheid zien. De lezer heeft zo de ruimte voor eigen interpretatie, eigen ontdekkingen en verwondering. Precies dat wat mijn opdrachtgevers wilden. 

2. Plaatsbepaling en formaat

Een volgende stap was de keuze voor het formaat van de foto’s: landschap, portret of vierkant en kleur versus zwart-wit. Wat voor de beeldredactie het uitgangspunt is, was voor de opdrachtgevers nog helemaal niet in beeld. Dat zou in hun ogen komen later komen, als alles af was. Alleen zou dat de tijd voor mij om de juiste foto's goed aan te leveren erg krap maken. Ik heb een voorstel gedaan voor de lay-out zodat ik toch verder kon. En gelukkig kreeg ik daar akkoord op. Het is voor elk van de 9 hoofdstukken een liggende kleurenfoto geworden, over 2 pagina's met aan de rechterkant een kolom voor info. Met dit formaat kan mijn foto echt een statement maken. En niet onbelangrijk: ik heb de plaats van de paginavouw bepaald. De foto voor de voorkant is staand met ruimte voor tekst en logo. De selectie werd gelijk een stuk doelgerichter. Een voorzichtige lijn in het beeldverhaal werd hiermee zichtbaar.

Mijn tip voor een volgende keer is om vanaf het begin van de opdracht duidelijk te maken dat deze afspraken het startpunt zijn voor het werk van de de fotograaf. 

3. Beeldredactie: keuze en samenhang

Tijd om als beeldredacteur te gaan kiezen en nog specifieke foto's te gaan schieten. Het is belangrijk om herinneringen en emoties los te koppelen van je eigen foto's. Door de feedback van Nienke ging ik meer als een buitenstaander naar mijn foto’s kijken. Wat voor sfeer roept het op? Matched dat met het kernwoord? Zit er genoeg verhaal in deze foto? Tenslotte: als je alle foto’s op een rijtje zet, passen ze bij elkaar? Soms paste een foto wel bij het kernwoord maar niet in het grotere verhaal of omgekeerd. Met Photoshop completeer ik de verbinding tussen de foto's door een eenduidige nabewerking. Een verbindende factor tussen alle foto's zijn de bij elkaar passende natuurlijke kleurstellingen.

Wat ik tussendoor toonde aan de opdrachtgevers, vroeg om een strategie. In het puzzelen met wat bij elkaar past, valt er nog wat af of moet er iets specifieks gemaakt worden. Ik heb aan het begin overeenstemming gekregen over de sfeer van mijn foto’s. Daarmee heb ik ruimte gecreëerd om niet voor elke foto apart te moeten pitchen. Even voor de oplevering heb ik een presentatie gegeven waarin ik een paar alternatieven achter de hand hield. Daarmee was keuze mogelijk, maar dit bleek niet nodig. Het is zo mooi als alles bij elkaar komt en klopt!

Wanneer mensen naar mijn foto's kijken, wil ik dat ze hetzelfde voelen als wanneer ze een regel uit een gedicht twee keer willen lezen - Robert Frank

Hoe werkt 'storytelling' met foto’s?

Met foto’s gaan op we reis in onze eigen visuele herinneringsbibliotheek. We leggen verbinding met onze ervaringen en de bijbehorende emoties. Een foto komt op een andere manier in ons tot leven dan woorden. Marcel Kamp, de opdrachtgever, verwoordde het zo mooi na mijn presentatie. Hij zei: "Elke keer als ik naar een muziekstuk luister, roept het iets in me op. Elke keer weer wat anders. Zo is het ook met jouw foto's. Het maakt iets wakker, op een ander niveau dan woorden doen". 

Belangrijke verhalende elementen in een foto

In fotografische kunst speel je met lijnenspel, vorm, textuur, kleur, licht, scherpte en diepte. Als fotograaf gebruik je deze kennis en bewustzijn om een doeltreffende  compositie te scheppen en daarmee de betekenis van de foto over te brengen. Het samenspel van al deze elementen helpt om emoties op te roepen en de kijker door een of meer perspectieven te leiden. Op zich is een goed uitgevoerd foto-essay niet afhankelijk van een titel. Het verhaal van de foto vertelt zichzelf en verbindt de kijkers met eigen ervaringen en bijbehorende emoties. Maar in geval van dit boek verbindt de quote en het kernwoord de foto extra met de inhoud van het hoofdstuk.

Voorbeeld en uitleg van een foto met verhalende elementen

Welke elementen van storytelling zie je in deze foto van een zoutkristal in een groot vlak?

Elementen die een belangrijke rol spelen in deze foto zijn: de plaats en de scherpte van het zoutkorreltje, de kleuren en de textuur. Ik speel in op het gevoel van groot en klein, van kracht en kwetsbaarheid, van onderdeel en geheel. Er zit eenzaamheid in maar ook warmte en zachtheid. Deze foto past bij het hoofdstuk over positie kiezen voor leerling en docent ten opzichte van zekere en onzekere kennis in bètavakken. 

Bekijk het boek Plan Bèta op de NVON-site

Samenspel tussen ruimte, kleur en boodschap

Verbind foto, verhaal en boek